Ποια ανάγκη είναι η πιο σημαντική για κάθε άνθρωπο;

Τι λέει η περίφημη πυραμίδα του ψυχολόγου Maslow, που την αξιοποίησαν οι μάνατζερ για να δίνουν μπόνους και σε είδος!

Ποια φράση εκφράζει τις ανάγκες σας; Έχω ανάγκη να βρω δουλειά. Πρέπει να πληρώσω το δάνειο. Θέλω να ερωτευθώ. Πρέπει να πάρω προαγωγή. Μου αρέσει πολύ αυτό το αμάξι. Θέλω να γίνω καλά. Πρέπει να πουλήσουμε αυτή τη θυγατρική. Το δικό μου είναι πιο σοβαρό πρόβλημα ή το δικό σου;

Κάθε μία από τις παραπάνω φράσεις εκφράζει μια ανθρώπινη ανάγκη. Ποιος όμως μπορεί να κρίνει ποια είναι η σημαντικότερη, αφού για κάθε άνθρωπο το δικό του πρόβλημα τον απασχολεί περισσότερο, ακόμη κι αν επιλέγει να ασχολείται με το πρόβλημα κάποιου άλλου που αποφασίζει να γίνει και δικό του. Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα επιχείρησαν να δώσουν πολλοί επιστήμονες και διανοητές, αλλά και οι θρησκείες, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Ο Αμερικανός ψυχολόγος Abraham Maslow διενήργησε κλινικές έρευνες με σκοπό να αποκωδικοποιήσει τους παράγοντες που παρακινούν τις ανθρώπινες συμπεριφορές και κατέληξε σε πέντε κατηγορίες: τις φυσιολογικές, τις ανάγκες ασφάλειας ή σιγουριάς, τις κοινωνικές, τις ανάγκες εκτίμησης ή αναγνώρισης και τις ανάγκες ολοκλήρωσης. Με βάση αυτή την ταξινόμηση, ο Maslow διατύπωσε τρεις προτάσεις για να εξηγήσει την ανθρώπινη παρακίνηση. Πρώτον, ο άνθρωπος προσπαθεί συνεχώς να ικανοποιήσει καλύτερα τις ανάγκες του και επιθυμεί συνεχώς και περισσότερα, με βάση αυτά που έχει κάθε φορά. Ο βαθμός ικανοποίησης των αναγκών αλλάζει και η προσπάθειά του να τις ικανοποιήσει δεν σταματάει όσο ζει. Δεύτερον, Όσο πιο πολύ ικανοποιείται μια ανάγκη τόσο λιγότερο παρακινεί μέχρι του σημείου που ικανοποιείται πλήρως και παύει να παρακινεί. Τότε γεννιέται μια νέα ανάγκη. Αν όμως, η ανάγκη που ικανοποιήθηκε πλήρως παύει να ικανοποιείται αρχίζει να παρακινεί και πάλι. Το συμπέρασμα είναι ότι καμία ανάγκη δεν εξαλείφεται. Απλώς χάνει τη δυναμική της για ένα διάστημα. Τρίτον, η ιεράρχηση των αναγκών προκύπτει από την προτεραιότητά τους για ικανοποίηση που σημαίνει ότι ένας άνθρωπος προσπαθεί πρώτα να εξασφαλίσει την ανάγκη του να έχει πόσιμο νερό και στη συνέχεια να αγοράσει ένα ρούχο που του αρέσει πολύ. Βέβαια, δεν είναι πάντα ανάγκη να ικανοποιηθεί πλήρως μια ανάγκη για να προσπαθήσει ένας άνθρωπος να καλύψει την επόμενη. Χρειάζεται όμως να ικανοποιηθεί σε ένα στοιχειώδη βαθμό ο οποίος είναι ασφαλώς υποκειμενικός.

Η πυραμίδα του Maslow Η ιεραρχία των αναγκών κατά Maslow περιλαμβάνει πέντε κατηγορίες αναγκών με το εξής περιεχόμενο: Φυσιολογικές: στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται όλες οι ανάγκες που συνδέονται με την επιβίωση του ανθρώπου ως βιολογικού οργανισμού, όπως οξυγόνο, νερό, τροφή, υγεία και ένδυση. Αν δεν έχουν εξασφαλισθεί έστω σε ένα ελάχιστο επίπεδο δύσκολα προχωρά η συζήτηση. Ασφάλεια, σιγουριά: Αφού λοιπόν ικανοποιήσει τις φυσιολογικές ανάγκες, ο άνθρωπος έχει ανάγκη να αισθάνεται ασφαλής για την ύπαρξή του μέσα στο περιβάλλον το οποίο ζει, οικονομία, εργασία, ατυχήματα, κατοικία, σύνταξη. Σε αυτό το επίπεδο ενδιαφέρεται για το περιβάλλον στο οποίο ζει και τους παράγοντες που το μεταβάλλουν. 

Κοινωνικές ανάγκες: Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και έχει ανάγκη να ζει σε ομάδες, να νιώθει αποδεκτός, να έχει φιλικές σχέσεις και να προσφέρει και να δέχεται αγάπη. Ο άνθρωπος παρακινείται να καλύψει τις κοινωνικές του ανάγκες όταν έχει εκπληρώσει τις φυσιολογικές και τις ανάγκες ασφάλειας. Ανάγκες αναγνώρισης: Κύρος, φήμη, σεβασμός, γνώση, επιρροή, δύναμη, ελευθερία, ανεξαρτησία, σεβασμός και αυτοεκτίμηση. Διόλου τυχαία, κάποιοι αποκαλούν τη συγκεκριμένη κατηγορία «εγωϊστικές» ανάγκες, ενώ η ικανοποίησή τους παρουσιάζει μεγάλη δυσκολία. Για να μπουν σε τροχιά παρακίνησης πρέπει ο άνθρωπος να έχει περάσει τα προηγούμενα τρία στάδια. Ανάγκες ολοκλήρωσης: Πρόκειται για την ανώτερη κατηγορία αναγκών και αφορά στις ανάγκες που έχει ο άνθρωπος για να γίνει αυτό που ονειρεύεται. Οτιδήποτε και αν είναι αυτό και μπορεί να το πετύχει, εξαντλώντας όλη τη δυναμικότητά του.

Κριτική στη θεωρία του Maslow Η σχετικότητα που καλύπτει την πυραμίδα του Maslow αναδεικνύει αρκετές αδυναμίες στην περίφημη θεωρία, αν και σε γενικές γραμμές, είναι ευρέως αποδεκτή από τους επιστήμονες ως μια τεκμηριωμένη ιεράρχηση. Σε ό,τι αφορά στην ταξινόμηση, είναι δύσκολο στη σημερινή εποχή – τουλάχιστον στον ανεπτυγμένο κόσμο – να γίνει διάκριση ανάμεσα στις φυσιολογικές και τις κοινωνικές ανάγκες. Η ανάγκη της τροφής καλύπτεται με ένα κουλούρι και με ένα γεύμα σε ακριβό εστιατόριο. Τι ακριβώς εννοεί κάποιος όταν λέει ότι έχει ανάγκη στέγασης; Πόσο σημαντική είναι η αγάπη του συντρόφου για έναν άνδρα ή μια γυναίκα; Αυτή η αδυναμία αμφισβητεί ότι πρέπει ο άνθρωπος να καλύπτει τη μια κατηγορία για να προχωρά στην επόμενη. Επίσης, η ικανοποίηση μια ανάγκης είναι ποσοτικά και ποιοτικά απροσδιόριστη και κατά συνέπεια υποκειμενική. Πολλοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά ολιγαρκείς στις φυσιολογικές τους ανάγκες και επικεντρώνονται στην αναγνώριση, ενώ άλλοι αισθάνονται ανικανοποίητοι παρά την αφθονία των αγαθών τους. Μια ακόμη παρατήρηση στην πυραμίδα του Maslow είναι ότι πολλοί άνθρωποι επιδιώκουν να καλύψουν ταυτόχρονα πολλές από τις ανάγκες τους, ανάλογα με τις δεξιότητες, την παιδεία τους ή το κοινωνικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον. Ο ίδιος ο Maslow είχε παραδεχτεί ότι στις ανώτερες ανάγκες υπάρχει το ενδεχόμενο η ικανοποίηση μιας ανάγκης όπως η κοινωνική αναγνώριση, να εντείνει την επιθυμία του ατόμου να συνεχίσει να την ικανοποιεί αντί να του δημιουργήσει ένα αίσθημα κορεσμού. Ταυτόχρονα, δεν αποκλείεται κάποιο άτομο να εγκαταλείψει την προσπάθεια να ικανοποιήσει μια κατηγορία αναγκών αν νιώσει ότι δεν έχει ελπίδα να την ικανοποιήσει. Φυσικά, η ένταση των αναγκών δεν προσδιορίζεται μόνο από το άτομο αλλά και από το περιβάλλον. Σε μια κακή οικονομική συγκυρία αυξάνεται η ένταση των αναγκών σιγουριάς. Άλλη μια αδυναμία στη θεωρία του Maslow είναι ότι παραβλέπει τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό του ανθρώπου, ο οποίος σε διάφορα στάδια μπορεί να παρακινείται από κάποιες κατηγορίες αναγκών και να παρακάμπτει κάποιες άλλες. Τέλος, η προσωπικότητα του ατόμου παίζει καθοριστικό ρόλο στη σχέση μεταξύ των αναγκών, αν είναι ανταγωνιστικές ή συμπληρωματικές. Μαζί με άλλους παράγοντες, όπως το εργασιακό περιβάλλον, η κοινωνία στην οποία ζει το άτομο και τα ιστορικά και πολιτισμικά δεδομένα, προσδιορίζουν εν τέλει τη συμπεριφορά του ανθρώπου ως προς την κάλυψη των αναγκών του.

Η θεωρία του Maslow και η διοίκηση Η θεωρία του Maslow χρησιμοποιείται σε πολλούς τομείς της οικονομικής επιστήμης, όπως το μάρκετινγκ, το μάνατζμεντ και η διοίκηση ανθρωπίνων πόρων. Αμφισβητεί για παράδειγμα την αντίληψη ότι οι εργαζόμενοι ενδιαφέρονται μόνο για οικονομικές απολαβές, ενώ επισημαίνει ότι κάθε άνθρωπος χαρακτηρίζεται από διαφορετική ένταση ικανοποίησης αναγκών και αναλόγως, διαμορφώνεται η συμπεριφορά του. Άλλο ένα στοιχείο που προσδίδει στα οικονομικά η εργασία του αμερικανού ψυχολόγου είναι ότι η δύναμη παρακίνησης του χρήματος περιορίζεται όσο καλύπτονται οι ανάγκες. Τα λεφτά δηλαδή δεν αποτελούν το ίδιο ζωηρό κίνητρο για τους υψηλόμισθους όσο για τους χαμηλόμισθους. Γι΄ αυτό άλλωστε μεγάλες εταιρείες δεν προσφέρουν μόνο παχυλούς μισθούς στα ανώτερα στελέχη, αλλά και διάφορα προνόμια που τους προσδίδουν κύρος. Οι κριτικές και οι μελέτες που έχουν γίνει πάνω στη θεωρία του Maslow είναι αναρίθμητες. Παρακολουθείστε μια διάλεξη που επεκτείνει τις πέντε κατηγορίες σε οκτώ, με τη δημιουργία τριών νέων κατηγοριών στις κοινωνικές ανάγκες. Δίνει βάρος στον σεβασμό, την αυτοπεποίθηση, αλλά και την αισθητική με κριτήριο τα κίνητρα που έχουν οι ανθρώπινες πράξεις.

Πηγή: "Μάνατζμεντ", Δημήτρης Μπουραντάς, Εκδόσεις Μπένου.